Αφιέρωμα στον Κ. Μαρξ | Βιογραφία – 3ο Μέρος (από την 1η Διεθνή έως το τέλος)

Ο Μαρξ επιστρέφει στην συλλογική πολική ζωή το 1864 όταν ιδρύεται η «Διεθνής Ένωσης των Εργατών» γνωστή και ως 1η Διεθνής. Σύντομα γίνεται ηγετική φυσιογνωμία της Διεθνούς. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια δημιουργίας πολίτικου προγράμματος και καταστατικού της Διεθνούς, ο Μαρξ ως εκπρόσωπος των Γερμανών εργατών παρουσιάζει την «Ομιλία και τον Προσωρινό Κανονισμό της Διεθνούς Ένωσης Εργατών» στην οποία παρουσιάζονται οι στόχοι και τα μέσα του αγώνα του προλεταριάτου για την απελευθέρωση. Συμμετέχει ενεργά στη Διεθνή ως μέλος του Γενικού Συμβουλίου και ως γραμματέας της Γερμανίας. Σε αυτό το πλαίσιο παρακολουθεί προσεκτικά τις συνεδριάσεις της Διεθνούς και επιδεικνύει ιδιαίτερη προσπάθεια για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών τάσεων και παρατάξεων. Κατά αυτόν τον τρόπο η Διεθνής αυξάνει το κύρος της και τα μέλη της, αριθμώντας περί τις 800.000 το 1869, παρουσιάζοντας έντονη πολιτική δράση.

Όταν ξεσπά ο γαλλογερμανικός πόλεμος το 1870, ο Μαρξ και ο Ένγκελς διαφωνούν με τους υποστηρικτές τους στη Γερμανία που αρνήθηκαν να ψηφίσουν στο Ράιχσταγκ υπέρ του πολέμου. Το Γενικό Συμβούλιο υποστηρίζει ότι “από γερμανικής πλευράς ο πόλεμος ήταν πόλεμος άμυνας”. Μετά την ήττα των γαλλικών στρατευμάτων, ωστόσο, θεωρείται ότι οι όροι αλλάζουν με την Γερμανία να αποκτά επιθετική στάση. Όταν ξεσπά η εξέγερση στο Παρίσι και ανακηρύσσεται η Παρισινή Κομμούνα, ο Μαρξ εντάσσεται στην εξέγερση ολοκληρωτικά. Μάλιστα, λόγω της συμμετοχής και του ηγετικού του ρόλου στην Παρισινή Κομμούνα γίνεται γνωστός διεθνώς. Παρόλα αυτά, στις 30 Μαΐου του 1871, αφού η Κομμούνα είχε συντριβεί, ο Μαρξ την χαιρετά με μια περίφημη ομιλία με τίτλο “Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία”. Για την Παρισινή Κομμούνα ο Ένγκελς, υποστήριξε ότι ήταν το πρώτο παράδειγμα της ιστορίας για τη “δικτατορία του προλεταριάτου”. Υπό αυτό το πρίσμα, το όνομα του Μαρξ, ως ηγέτης της Πρώτης Διεθνούς και συγγραφέας του διαβόητου Εμφυλίου Πολέμου, έγινε συνώνυμο σε όλη την Ευρώπη με το επαναστατικό πνεύμα που συμβόλιζε η Παρισινή Κομμούνα.

Ωστόσο, η Παρισινή Κομμούνα επιφέρει εσωτερικές αντιθέσεις στη Διεθνή οδηγώντας στην πτώση της. Άγγλοι συνδικαλιστές αντιτάσσονται στην υποστήριξη του Μαρξ προς την Κομμούνα του Παρισιού, υποστηρίζοντας ότι το μεταρρυθμιστικό νομοσχέδιο του 1867 είχε ανοίξει ευκαιρίες για πολιτική δράση από τα συνδικάτα στη Βρετανία με τους ηγέτες τους να βλέπουν συνεργασία με το Φιλελεύθερο Κόμμα ως πιο πρακτική προσέγγιση, αντιδρώντας στη ρητορική του Μαρξ. Παράλληλα, αναπτύσσεται υπό την ηγεσία του διάσημου Ρώσου επαναστάτη Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς Μπακούνιν ένα ακόμα αντιπολιτευτικό ρεύμα. Ο Μπακούνιν αν και θαύμαζε τη διανόηση του Μαρξ, δεν μπορούσε να ξεχάσει ότι ο Μαρξ είχε δημοσιεύσει το 1848 μια έκθεση που τον κατηγορούσε ως Ρώσο πράκτορα, ενώ τόνιζε ότι ο Μαρξ ήταν Γερμανός αυταρχικός και αλαζόνας Εβραίος που ήθελε να μετατρέψει το Γενικό Συμβούλιο σε προσωπική δικτατορία πάνω στους εργάτες. Έτσι, ο Μπακούνιν αντιτάσσεται σθεναρά σε αρκετές από τις θεωρίες του Μαρξ, με ιδιαίτερη έμφαση στην συγκεντρωτική δομή της Διεθνούς γύρω από τον Μαρξ, στην άποψη του Μαρξ ότι το προλεταριάτο θα πρέπει να ενεργεί ως πολιτικό κόμμα ενάντια στα κυρίαρχα κόμματα, αλλά μέσα στο υπάρχον κοινοβουλευτικό σύστημα, και στην πεποίθηση του Μαρξ ότι το προλεταριάτο, αφού ανατρέψει το αστικό κράτος, θα πρέπει να εγκαθιδρύσει το δικό του καθεστώς.

Η τάση του Μπακούνιν απέκτησε αρκετούς υποστηρικτές, κυρίως νέους σε ηλικία, στην Ιταλία, την Ελβετία και τη Γαλλία και οργάνωσε μια μυστική οργάνωση, την «International Alliance of Socialist Democracy», η οποία το 1869 αμφισβήτησε την ηγεμονία του Γενικού Συμβουλίου στο συνέδριο της Βασιλείας, στην Ελβετία. Ο Μαρξ, ωστόσο, είχε ήδη καταφέρει να αποτρέψει την εισδοχή της ως οργανωμένο σώμα στη 1η Διεθνή.

Για τους υποστηρικτές του Μπακούνιν, η Παρισινή Κομμούνα ήταν ένα πρότυπο επαναστατικής άμεσης δράσης και μια διάψευση αυτού που θεωρούσαν “αυταρχικό κομμουνισμό” του Μαρξ. Ο Μπακούνιν άρχισε να οργανώνει τμήματα της Διεθνούς για τον «εκθρονισμό» του Μαρξ από τη Διεθνή. Ο Μαρξ ως απάντηση στο Μπακούνιν δημοσιοποιεί την εμπλοκή του Μπακούνιν με έναν Ρώσο φοιτητή οι ιδέες και οι πρακτικές του οποίου ήταν αμφιλεγόμενες. Αυτός ο φοιτητής είναι ο γνωστός Σεργκέι Νετσάγιεφ.

Ωστόσο, με την αναρχική τάση εναντίον του, ο Μαρξ φοβάται ότι θα έχανε τον έλεγχο της Διεθνούς από τον Μπακούνιν, ενώ παράλληλα θέλει να ολοκληρώσει το Das Kapital. Παρόλα αυτά, σε ένα συνέδριο της Διεθνούς στη Χάγη το 1872, ο Μαρξ υπερτερεί των Μπακουνινιστών οι οποίοι αποβάλλονται, ενώ ο Ένγκελς προτείνει να μεταφερθεί η έδρα του Γενικού Συμβουλίου από το Λονδίνο στη Νέα Υόρκη. Σε αυτό το κλίμα η Διεθνής απομαζικοποιείται και τελικά διαλύεται στη Φιλαδέλφεια το 1876.

Κατά την τελευταία δεκαετία της ζωής του, ο Καρλ Μαρξ υπέφερε από χρόνια κατάθλιψη και στράφηκε προς την οικογένεια του. Δυστυχώς, δεν ήταν σε θέση να ολοκληρώσει κανένα έργο, αν και εξακολουθούσε να διαβάζει ευρέως ενώ οι πολιτικές του απόψεις γινόταν όλο και πιο αυστηρές και δύστροπες. Χαρακτηριστικά, όταν οι υποστηρικτές του και οι υποστηρικτές του Γερμανού επαναστάτη Φέρντιναντ Λασάλ, ενός αντιπάλου που πίστευε ότι οι σοσιαλιστικοί στόχοι έπρεπε να επιτευχθούν μέσω της συνεργασίας με το κράτος, ενώθηκαν το 1875 για να ιδρύσουν το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, ο Μαρξ έγραψε μια καυστική κριτική στο πρόγραμμά τους υποστηρίζοντας ότι έκανε πάρα πολλούς συμβιβασμούς με το κατεστημένο.

Σε μια επιστολή του προς τη Βέρα Ζάσουλιτς, η οποία χρονολογείται στις 8 Μαρτίου 1881, ο Μαρξ εξετάζει την πιθανότητα να παρακάμψει η Ρωσία το καπιταλιστικό στάδιο ανάπτυξης και να επιδιώξει την οικοδόμηση του κομμουνισμού μέσω της κοινής ιδιοκτησίας της γης. Παρά την αναγνώριση της σημασίας της αγροτικής “κομμούνας της Ρωσίας” ως κρίσιμου σημείου για την κοινωνική αναγέννηση στη χώρα, ο Μαρξ προειδοποιεί ότι η εξάλειψη των αρνητικών επιρροών που απειλούν την αγροτική κοινότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την απευθείας μετάβαση στο σοσιαλιστικό στάδιο χωρίς προηγούμενο καπιταλιστικό στάδιο. Παράλληλα, εκφράζει τον πλέον αυξανόμενο ενδιαφέρον του για την ανθρωπολογία ενώ υιοθετεί και προτάσει την πεποίθηση ότι ο μελλοντικός κομμουνισμός θα αντιστοιχεί σε υψηλότερο επίπεδο ανάπτυξης σε σχέση με τον προϊστορικό κομμουνισμό.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων του ο Μαρξ ταλαιπωρήθηκε πολύ από διάφορα θέματα υγείας, ενώ η ψυχική του κατάσταση επιδεινώθηκε ιδιαίτερα όταν πέθανε η γυναίκα του, Τζέννυ φον Βέστφαλεν στις 2 Δεκεμβρίου του 1881 και της μεγαλύτερης κόρης του, Τζέννυ Μαρξ Λονγκέ, στις 11 Ιανουαρίου 1883. Δύο χρόνια αργότερα, στις 14/3/1985 ο Καρλ Μαρξ πεθαίνει στο Λονδίνο από απόστημα στους πνεύμονες.

Τόσο αυτοτελώς, όσο και μέσω της επεξεργασίας και της εξέλιξής του από τους συνεχιστές του, το έργο του Μαρξ, αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί απαραίτητο εργαλείο κατανόησης των νόμων που διέπουν την ιστορία, την οικονομία αλλά και την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, αλλά και ένα ισχυρό όπλο της παγκόσμιας εργατικής τάξης στη διαρκή μάχη που δίνει γαι την απελευθέρωσή της.