Τα Σχολεία του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων. Μια ριζοσπαστική παιδαγωγική προσέγγιση.

Το 1969 ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική χρονιά για το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων στο να παρθούν αποφάσεις για την ίδρυση απελευθερωτικών σχολείων για την μόρφωση της κοινότητας τους. Οι αντιπολεμικές και αντιμπεριαλιστικές κινητοποιήσεις για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, η ρατσιστική πολιτική του Αμερικανικού κράτους, οι βασανισμοί και οι απρόκλητες δολοφονίες Αφροαμερικανών, η ανέχεια, ο αναλφαβιτισμός, οι ταξικοί τους φραγμοί στη δημόσια εκπαίδευση, οι φόβοι από τα μέλη του Κόμματος ότι τα παιδιά τους θα υπόκεινται κακομεταχείριση από τους δασκάλους εξαιτίας της πολιτικής τους δράσης, ώθησε το Κόμμα στο να χαράξει ένα σχεδιασμό για δημιουργία δικών του σχολείων. Παρότι το Κόμμα διεξήγαγε μαθήματα ιδεολογικής και πολιτικής κατάρτισης για τα ενήλικα μέλη του από πιο πριν, έως το Καλοκαίρι του 1969 δεν υπήρχαν σχολεία για παιδιά.

Αν και τα χαρακτηριστικά και η στοχοθεσία των σχολείων του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων άλλαξαν με την πάροδο των χρόνων, το ριζοσπαστικό τους αποτύπωμα έμεινε ανεξίτηλο. Το Κόμμα μέσω των Σχολείων του, μεριμνούσε όχι μόνο για την μόρφωση των νέων Αφροαμερικανών και την επιβίωση τους στη σκληρή αμερικανική πραγματικότητα, αλλά και για την διαμόρφωση μιας παιδαγωγικής προσέγγισης στα πρότυπα της πολιτικής τους αντίληψης. Τα σχολεία αρχικά χρησίμευσαν για τη διάδοση της επαναστατικής ιστορίας των Μαύρων Πανθήρων και των πολιτικών τους πρακτικών. Τα παιδιά παρακολουθούσαν μαθήματα, έτρωγαν και παίζανε μαζί.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, σε σχέση με την προέλευση αυτών των σχολείων, καθώς οι εξελισσόμενες πολιτικές συνθήκες και η κοινωνική πραγματικότητα της Αμερικής αναμόρφωναν συνεχώς τα σχέδια γύρω από την εκπαίδευση των Αφροαμερικανών.

Το Πρόγραμμα των 10 σημείων του Κόμματος το 1966 απαιτούσε μόρφωση για όλο το λαό που να εκθέτει την αληθινή φύση αυτής της παρακμιακής αμερικανικής κοινωνίας. Ο κύριος σκοπός του κόμματος, σύμφωνα με το μέλος των Μαύρων Πανθήρων Huey P. Newton, ήταν να αφυπνίσει τις μάζες και να τους μεταλαμπαδεύσει τη σωστή γραμμή πάλης. Όλοι οι εκμεταλλευόμενοι και οι καταπιεσμένοι, όπως υποστήριζε ο ηγέτης του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων Eldridge Cleaver, έπρεπε να εκπαιδεύσουν τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους πάνω στη φύση και τα μέσα του αγώνα.

Το καλοκαίρι του 1968 ο καθηγητής της Πολιτείας του Σαν Φρανσίσκο και στέλεχος των Μαύρων Πανθήρων George Murray ηγήθηκε των προσπαθειών για την ανάπτυξη του προγράμματος πολιτικής εκπαίδευσης των Μαύρων Πανθήρων, κατά τα πρότυπα των προσπαθειών του Μάο, να εκπαιδεύσει τα στρατεύματα του Κόκκινου Στρατού, το 1929. Τα μαθήματα πολιτική κατάρτισης αποτέλεσαν βασική δραστηριότητα του κόμματος για την ιδεολογική συγκρότηση των μελών και την διάδοση των επαναστατικών τους αρχών. Εκτός από την ιδεολογικοπολιτική κατάρτιση των μελών, οι Μαύροι Πάνθηρες παρείχαν πολιτική εκπαίδευση και στην υπόλοιπη Αφροαμερικανική κοινότητα. Κι εδώ ο στόχος τους ήταν να μεταδώσουν την ιδεολογία του Κόμματος στους μαύρους που ζούσαν σε ένα περιβάλλον τόσο καταπιεστικό που τους στερούσε τη δυνατότητα να αποκωδικοποιήσουν την πολυσύνθετη κοινωνική πραγματικότητα που βίωναν.

Ανάμεσα στα πιο σημαντικά εκπαιδευτικά προγράμματα των Μαύρων Πανθήρων ήταν ένα δίκτυο «σχολείων απελευθέρωσης» μέσω των οποίων οι Μαύροι Πάνθηρες δίδασκαν στα παιδιά για την ταξική πάλη από τη σκοπιά των μαύρων εκμεταλλευόμενων. Τα σχολεία απελευθέρωσης που ιδρύθηκαν για πρώτη φορά το 1969 θυμίζουν σαν δομές τα Σχολεία Ελευθερίας του Μισισίπι που ιδρύθηκαν το Καλοκαίρι του 1964. Το ”Καλοκαίρι της Ελευθερίας” ήταν μια κινηματική εκστρατεία στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1964 ώστε να έχουν το δικαίωμα εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους των νότιων πολιτειών όσο περισσότεροι Αφρομαερικανοί ψηφοφόροι γινόταν. Στο Μισισίπι ο Αφροαμερικανικός πληθυσμός ξεπερνούσε το 45%, ενώ μόνο το 5% είχε το δικαίωμα της ψήφου. Απότοκο αυτού του κινήματος που κατάφερε να καταλογογραφήσει 1600 μαύρους ήταν και η ίδρυση θερινών σχολείων για τις καταπιεσμένες κοινότητες των μαύρων, κόντρα στο εκπαιδευτικό σύστημα των φυλετικών διακρίσεων της εποχής. Τα Σχολεία Ελευθερίας προσπάθησαν να βοηθήσουν τους νεαρούς μαύρους του Μισισίπι να εκφράσουν τις επιθυμίες τους. Η πίστη των καθηγητών στις δυνατότητες των μαθητών να κατανοούν μόνοι τους τον κόσμο γύρω τους, ενέπνευσε ένα πρόγραμμα βασισμένο στις δυνατότητες και τις πρωτοβουλίες των ίδιων των μαθητών. Αυτή η προσέγγιση συνέβαλε στη διεύρυνση της ιδέας ότι οι μαύροι μπορούσαν να διαμορφώσουν και να ελέγξουν τουλάχιστον μερικά από τα πράγματα που επηρεάζουν τη ζωή τους.

Το πρώτο σχολείο απελευθέρωσης άνοιξε στο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια στις 25 Ιουνίου του 1969, το οποίο ήταν γνωστό και ως «Το Σπίτι των Παιδιών». Στο σχολείο αυτό οι μαθητές ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία, γόνοι οικογενειών που ήταν ενταγμένες στο Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων. Εκεί οι μαθητές του δημοτικού και του γυμνασίου λάμβαναν το πρωινό τους γεύμα και στη συνέχεια μάθαιναν τραγούδια για τους μπάτσους που το ‘βαζαν στα πόδια και για τους Μαύρους Πάνθηρες που πάλευαν για τα δίκια του λαού τους. Έχοντας ένα πρόγραμμα διδασκαλίας σχεδιασμένο για να καθοδηγεί τη νεολαία στην αναζήτησή της επαναστατικής αλήθειας, οι Μαύροι Πάνθηρες δίδασκαν στα παιδιά τον δρόμο του αγώνα. Στην πραγματικότητα ο αγώνας τους ήταν ταξικός και όχι φυλετικός, καθώς οι λαοί όλων των χρωμάτων υφίστανται την τυραννία από το ίδιο εκμεταλλευτικό σύστημα σε όλο τον κόσμο. Τα παιδιά μάθαιναν να αγωνίζονται για την ανατροπή της άρχουσας τάξης που τους καταπιέζει, των κεφαλαιοκρατών που τους εκμεταλλεύονται και των ρατσιστών μπάτσων που αλώνιζαν με περίσσεια έπαρση τις φτωχογειτονιές τους. Το εβδομαδιαίο πρόγραμμα διδασκαλίας τους ήταν χωρισμένο ανά ημέρες. Η Δευτέρα ήταν ημέρα Επαναστατικής Ιστορίας, η Τρίτη Στρατευμένης Τέχνης, η Τετάρτη ήταν αφιερωμένη στην Τρέχουσα Συγκυρία, η Πέμπτη ήταν ημέρα Κινηματογράφου και η Παρασκευή ημέρα Εκδρομών.

Αντίστοιχα, στο Σχολείο Απελευθέρωσης των Μαύρων Πανθήρων του Σαν Φρανσίσκο ό,τι έκαναν τα παιδιά ήταν πολιτικό. Τα παιδιά μάθαιναν επαναστατικά τραγούδια και έπαιζαν παιχνίδια που έθιγαν τα κακώς κείμενα της καθεστηκυίας τάξης. Ολόκληρο το πρόγραμμα διδασκαλίας συνέβαλε στο να αποκτήσουν οι μαθητές μια σαφή ιδεολογία. Οι μαθητές έμαθαν την προέλευση και την ιστορία του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων, μπορούσαν να εξηγήσουν τον ρατσισμό, τον καπιταλισμό, τον φασισμό και τον σοσιαλισμό. Μπορούσαν επίσης να εξηγήσουν το Καταστατικό και το Πρόγραμμα του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων, ενώ διδάσκονταν και μορφές αυτοάμυνας.

Όπως υποστήριξε το μέλος των Μαύρων Πανθήρων Akua Njeri “Τα μαύρα παιδιά δεν έμαθαν τίποτα στο δημόσιο σχολείο, όχι επειδή είναι ανόητα. Όταν μια κυβέρνηση σου παρέχει μια εκπαίδευση, όπου βιώνεις στο πετσί σου το ρατσισμό και μια σειρά από ταξικούς αποκλεισμούς, είναι δεδομένο ότι δεν θα κάνεις βήματα στη ζωή σου.” Για τους Μαύρους Πάνθηρες, η άμεση λειτουργία των δικών τους σχολείων ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θωρακιστούν οι νέοι μαύροι από την αλλοτριωτική επίδραση των αμερικανικών σχολείων και τον διάχυτο κοινωνικό ρατσισμό.

Τα μαθήματα των σχολείων απελευθέρωσης γινόντουσαν σε διάφορους χώρους. Από εκκλησίες και κέντρα αναψυχής, μέχρι και σε αίθουσες σχολείων. Η εύρεση αιθουσών ήταν συχνά δύσκολη υπόθεση, καθώς σχετιζόταν με διάφορες οικονομικές δυσκολίες και την άρνηση των τοπικών παραγόντων να τους τις παραχωρήσουν. Οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών ήταν συχνές και μεγάλες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το σχολείο του Σαν Χοσέ της Καλιφόρνια, το οποίο αναγκάστηκε να κλείσει και να μετακομίσει δύο φορές επειδή το έδιωξαν από μια εκκλησία και ένα τοπικό δημοτικό σχολείο. Το Κόμμα εμμένοντας στον αντικαπιταλιστικό και αντιαποικιακό προσανατολισμός, δεν έπαυε παρά τους αρνητικούς συσχετισμούς, να θέτει στο στόχαστρο του, τους τοπικούς άρχοντες και τους αστικούς θεσμούς.

Το 1971 οι Μαύροι Πάνθηρες ίδρυσαν ένα δημοτικό σχολείο στο Όκλαντ, γνωστό και ως Διακοινοτικό Ινστιτούτο Νεολαίας, στα πρότυπα των σχολείων της απελευθέρωσης για τα παιδιά των μελών του κόμματος. Εκτός από την διεξαγωγή μαθημάτων, το Διακοινοτικό Ινστιτούτο Νεολαίας παρείχε στους νέους εκπαίδευση πάνω στην ιδεολογία του κόμματος, ενώ ασχολούνταν και με τη διανομή της εφημερίδας των Μαύρων Πανθήρων. Ταυτόχρονα οι μαθητές παρακολουθούσαν δίκες πολιτικών κρατουμένων και πραγματοποιούσαν επισκεπτήρια σε φυλακισμένους συντρόφους τους.

Ωστόσο, μέσα σε λίγα χρόνια από την ίδρυση του Κόμματος η πολιτική προσέγγιση των Μαύρων Πανθήρων για την εκπαίδευση άρχισε να αλλάζει. Εγκαταλείποντας το πιο στείρο ιδεολογικό πλαίσιο, οι αγωνιστές προέκριναν λιγότερο πολιτικές και πιο ανοικτές και εναλλακτικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Tracye Matthews, τα πιο μιλιταριστικά στοιχεία των Μαύρων Πανθήρων άρχισαν να μετριάζονται καθώς οι γυναίκες, έπαιζαν όλο και πιο ενεργό ρόλο στους κόλπους του κόμματος. Η άνοδος των γυναικών στο κόμμα σχετιζόταν και με τις φυλακίσεις και τις δολοφονίες ηγετικών στελεχών από την κυβέρνηση. Εισαγγελείς και δικαστές ενώθηκαν με τις αστυνομικές υπηρεσίες σε επιχειρήσεις κατά των Μαύρων Πανθήρων, που περιλάμβαναν από διαρκείς παρακολουθήσεις μέχρι και δολοφονίες.

Καθώς οι οργανώσεις βάσης αποκτούσαν δύναμη, η προοδευτική παιδαγωγική έμπαινε ολοένα και πιο επιτακτικά στο εκπαιδευτικό σύστημα των Μαύρων Πανθήρων. “Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να καθοδηγήσετε τα παιδιά προς τη σωστή κατεύθυνση”, εξήγησε ο δάσκαλος του σχολείου απελευθέρωσης του Μπέρκλεϊ, Val Douglas. “Το πρόγραμμα διδασκαλίας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εμπειρίες των αγωνιστών και των καθημερινών ανθρώπων. Το πιο σημαντικό είναι να υιοθετήσουν τα παιδιά τις αξίες της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας. Στο Διακοινοτικό Ινστιτούτο Νεολαίας οι απόψεις των μαθητών γίνονται σεβαστές, εν αντιθέσει με τα δημόσια σχολεία, όπου όποιος αμφισβητεί τις κυρίαρχες νόρμες χαρακτηρίζεται «ταραχοποιός»”.

Για μερικά χρόνια, σημειώνει ο ιστορικός Craig Peck, το Διακοινοτικό Ινστιτούτο Νεολαίας συνδύαζε τα απομεινάρια της προηγούμενης ιδεολογικής εκπαίδευσης των Μαύρων Πανθήρων με ορισμένες προοδευτικές μορφές εκπαίδευσης. Ωστόσο, o χαρακτήρας του Διακοινοτικού Ινστιτούτου Νεολαίας συνέχισε να μετατοπίζεται ακόμα περισσότερο από τη λογική της πολιτικής κατάρτισης των αυριανών αγωνιστών που θα στελεχώσουν τις γραμμές του Κόμματος και να προσανατολίζεται περισσότερο προς την κατεύθυνση λειτουργίας ενός προοδευτικού σχολείου που θα είναι ανοιχτό στην φτωχή νεολαία της πόλης. Η παιδαγωγική του εξελισσόταν ολοένα και περισσότερο, με μαθήματα ανοιχτού τύπου που θύμιζαν τα Σχολεία Ελευθερίας της δεκαετίας του ’60. Το Διακοινοτικό Ινστιτούτο Νεολαίας, είχε αρχίσει να πιστεύει ότι σκοπός του σχολείου ήταν να διδάξει στα παιδιά να σκέφτονται με διεξοδικό τρόπο προκειμένου να δίνουν λύσεις στα άμεσα προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά. Η μόρφωση των μαθητών του Διακοινοτικού Ινστιτούτου Νεολαίας βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στην άμεση βιωματική εμπειρία. Το σχολείο πραγματοποιούσε εκδρομές σε ζωολογικούς κήπους, σε αγροτικές καλλιέργειες στην ύπαιθρο, σε βουνά, μέχρι και επισκέψεις σε δικαστικές αίθουσες ώστε να έχουν μια πιο ολιστική γνώση για διάφορα ζητήματα.

Το 1974, το Διακοινοτικό Ινστιτούτο Νεολαίας μετονομάστηκε σε Κοινοτικό Σχολείο του Όκλαντ και απομακρύνθηκε ακόμα περισσότερο από τις επαναστατικές ρίζες των Μαύρων Πανθήρων. Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Κοινοτικού Σχολείου του Όκλαντ Erica Huggins, το σχολείο δίδασκε στους φτωχούς νέους του Όκλαντ γραφή, ανάγνωση, μαθηματικά και φρόντιζε για την εκδήλωση των ατομικών τους δεξιοτήτων και την συνολικότερη κατανόηση του κόσμου γύρω τους. Για να γίνουν όλα αυτά το σχολείο έδινε έμφαση στη βιωματική εμπειρία των μαθητών. Στο νέο Κοινοτικό Σχολείο του Όκλαντ ο δάσκαλος βοηθούσε τους μαθητές να αντλήσουν τα δικά τους συμπεράσματά. “Οι εκπαιδευτικοί”, τόνιζε η Εγκύκλιος διδασκαλίας του Κοινοτικού Σχολείου του Όκλαντα, “οφείλουν να μη μεροληπτούν απροκάλυπτα όταν διδάσκουν”. Αντιθέτως, τα γεγονότα και οι πληροφορίες θα πρέπει να διατυπώνονται ως έχουν, ώστε οι μαθητές να οδηγούνται από μόνοι τους στην εξαγωγή των δικών τους συμπερασμάτων. Σε αντίθεση με τη διδασκαλία στα δημόσια σχολεία η οποία βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά στην στείρα απομνημόνευση και στον μεγάλο φόρτο ασκήσεων, το Σχολείο του Όκλαντ ενθάρρυνε τα παιδιά να εκφραστούν ελεύθερα, να εξερευνήσουν από μόνα τους και να αμφισβητήσουν, ακόμα, τα όσα μαθαίνουν. Το σχολείο φιλοδοξούσε να δημιουργήσει ένα μαθησιακό περιβάλλον που να ενθαρρύνει τη συνεργασία και τη συλλογική υπευθυνότητα. Ταυτόχρονα, η κατανομή των μαθητών στις τάξεις γινόταν με βάση το επίπεδο τους και όχι την ηλικία τους, θέλοντας να τους δώσουν ευκαιρίες να γίνουν καλύτεροι και να μάθουν ο ένας από τον άλλον.

Όπως και τα προηγούμενα απελευθερωτικά σχολεία των Μαύρων Πανθήρων, το Κοινοτικό Σχολείο του Όκλαντ ενσάρκωνε την ελπίδα για ουσιαστικές αλλαγές στην εκπαίδευση και της ζωής των φτωχών νέων μαύρων. Το σχολείο των Μαύρων Πανθήρων και οι θέσεις τους πάνω στην εκπαίδευση συνέχισαν να αντανακλούν ένα πολιτικό σχεδιασμό, αλλά αυτός ο σχεδιασμό αποτύπωνε περισσότερο την κοινωνική ένταξη των νέων μαύρων στην αμερικανική πραγματικότητα, παρά την συνολική κατάργηση του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος.

Η τοπική οργάνωση των Μαύρων Πανθήρων επηρέασε σε ένα βαθμό την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα του Όκλαντ χωρίς όμως να επιφέρει κάποια συνολικότερη αλλαγή. Οι Μαύροι Πάνθηρες δεν κατάφεραν να κατοχυρώσουν ένα συγκεκριμένο επαναστατικό πρόγραμμα διδασκαλίας και να εδραιώσουν μια παιδαγωγική προσέγγιση στα πρότυπα των πρότερων προσπαθειών τους. Το 1974, οι Μαύροι Πάνθηρες επέκριναν όχι μόνο τον κατασταλτικό χαρακτήρα της δημόσιας εκπαίδευσης αλλά και την αποτυχία της να διδάξει επαρκώς αγγλικά και γραμματική. Αντίθετα, στο Κοινοτικό Σχολείο του Όκλαντ διδάσκονται πολύ καλύτερα τη γραμματική και το συντακτικό.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, σημειώνει ο Craig Peck, η εγκύκλιος διδασκαλίας του Κοινοτικού Σχολείου του Όκλαντ δεν έδινε έμφαση στην ιστορία και την κουλτούρα των μαύρων, ενώ δεν υπήρχαν ιδιαίτερες αναφορές στο Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων. Επιπλέον, η επιμονή στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων συνέχισε να υποκαθιστά τις προοδευτικές μεθόδους διδασκαλίας. Ενώ το μάθημα της Λογοτεχνίας αρχικά εστίαζε στο έργο μαύρων συγγραφέων, οι εκπαιδευτικοί κατέληξαν να ασχολούνται περισσότερο με ζητήματα συντακτικού και γραμματικής. Η εγκύκλιος εκπαίδευσης έκρινε σημαντικότερη την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας. Το Κοινοτικό Σχολείο του Όκλαντ, υποστήριζε αυτή τη θέση πάνω στη βάση ότι οι φραγμοί λόγω της γλώσσας έχουν χρησιμοποιηθεί συστηματικά για την καταπίεση των Μαύρων και άλλων φτωχών.

Τα σχολεία των Μαύρων Πανθήρων παρά τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην πολιτική φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα τους ανά τα χρόνια, δεν έπαψαν να αποτελούν μια παιδαγωγική προσέγγιση που βρισκόταν στον αντίποδα των αστικών θεσμών του ιμπεριαλιστικού κράτους των ΗΠΑ. Το Κόμμα αυτό κατάφερε σε ένα τεταμένο περιβάλλον, παγκόσμιων κλυδωνισμών να εκφράσει τα συμφέροντα, τις ανάγκες και τις επιθυμίες των πιο εκμεταλλευομένων τάξεων. Οι κολασμένοι, μπόρεσαν να σηκώσουν κεφάλι και να οραματιστούν ένα διαφορετικό κόσμο στο μπόι των ονείρων τους. Μέσα στην καρδιά του κτήνους, πάλεψαν για πραγματική παιδεία, χωρίς φραγμούς και φυλετικές διακρίσεις. Τέτοιες ανατρεπτικές απόπειρες από ένα ριζοσπαστικό κίνημα, ακόμα και στο κομμάτι της εκπαίδευσης, πηγή έμπνευσης και πεδίο άντλησης πολιτικών συμπερασμάτων για τα κινήματα της εποχής μας.